تقلب آنلاین از دیرباز همواره افرادی بوده و هستند که ترجیح می‌دهند به جای صرف وقت و انرژی برای یادگیری و خودآزمایی، وقت و انرژی خود را صرف تقلب و میان‌بر زدن کنند. تقلب در محیط آموزشی یکی از رایج‌ترین انواع آن به شمار می‌رود. اما امروزه به واسطه همه‌گیر شدن ابزار و تکنولوژی‌های هوشمند و اینترنت، مسئله تقلب و سرقت علمی، شکل جدیدی به خود گرفته است. پیشرفت در زمینه اشاعه و مردمی کردن فناوری اطلاعات و در اختیار قرار گرفتن میلیاردها صفحه اینترنتی که اطلاعات، داده‌ها و دستاوردهای علمی و پژوهشی بسیاری را منتشر می‌کنند، امکان تقلب و رونویسی نیز هر چه ساده‌تر شده است. البته این ابزار نیز مانند شمشیر دو لبه برای هر دو طرف، متقلب و مراقب، مزیت‌ها و محدودیت‌هایی را اعمال می‌کند به این ترتیب مسئله تقلب و از طرف دیگر کشف تقلب برای هر دو طرف هم ساده و هم پیچیده شده است. **** اینترنت به نفع تقلب: تاثیر اینترنت بر تقلب و سرقت علمی شاید بتوان گفت که اینترنت بیش از هر ابزار دیگری به گسترش و ساده شدن تقلب کمک کرده است. موتورهای جستجوی اینترنتی امکان دسترسی به بی‌نهایت داده و اطلاعات را برای هر فردی که دانش کافی برای استفاده از آن را داشته باشد، فراهم می‌کنند. در کنار همه اینها، وجود صفحاتی که به طور تخصصی خدمات تقلب را برای افراد نیازمند، فراهم می‌کنند، خود پدیده ای جالب توجه است. شرکتTurnItIn، اراده دهنده یکی از پیشرفته‌ترین ابزارها جهت کشف تقلب، در تحقیقی که بر روی بیش از 40 میلیون مقاله انجام داده یافته‌های خود را منتشر نموده است: تقلب، وارد شبکه‌های اجتماعی شده است: بیش از یک سوم، تمام تقلب‌هایی که در مقالات مورد بررسی کشف شده‌اند، مواردی هستند که افراد مطالب خود را از روی شبکه‌های اجتماعی، پرسش و پاسخ‌ها و گفتگوهای اینترنتی برداشت کرده‌اند. سایت‌های رسمی بیش از سایت‌های تقلب، مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند: بیش از یک چهارم تمام موارد تقلب، از سایت‌های رسمی و قانونی کپی برداری شده اند. این تحقیق نشان می‌دهد بسیاری از افراد متقلب، مطالب منتشر شده در سایت‌های علمی و آموزشی معتبر را در مقالات خود بدون ارجاع دادن استفاده کرده‌اند که این میزان بیش از دو برابر مواردی است که مستقیما توسط سایت‌های تقلب، پیشنهاد شده است. 15% سرقت‌های ادبی، از سایت‌هایی که دقیقا از تقلب، سود و منفعت مالی می‌برند تامین شده‌اند: سایت‌های رسمی تقلب، مقام سوم را از نظر میزان استفاده دانش‌آموزان/ دانشجویان برای کپی بدون ارجاع به خود اختصاص می‌دهند. ویکی‌پدیا مهم‌ترین منبع تقلب: بیشترین مورد کپی بدون ارجاع، سایت ویکی‌پدیا است به این ترتیب ویکی‌پدیا محبوب‌ترین و پرکاربردترین سایت برای استفاده متقلبان است. *** اینترنت علیه تقلب همزمان با اوج‌گیری استفاده از اینترنت برای تقلب، شرکت‌هایی نیز برای کشف و برملا کردن موارد تقلب در فضای اینترنت شروع به کار کردند و ده‌ها برنامه، ابزارک و صفحه اینترنتی برای بررسی و کشف موارد تقلب، در مقالات و تکالیف درسی به وجود آمدند از جمله این موارد می‌توان به Dustball, Article Checker, or Plagiarismchecker اشاره کرد. این سایت‌ها امکاناتی را در اختیار معلمان و اساتید قرار می‌دهند که به کشف موارد تقلب و سرقت علمی بپردازند. معمولا این ابزارها، متن مورد نظر را از نظر میزان یکسان بودن با بانک اطلاعاتی موجود در حافظه خود می‌سنجند، و در این زمینه می‌توانند اکثر سایت‌ها، مجلات، مقالات علمی منتشر شده و گاه بانک اطلاعاتی تخصصی خود را که شامل مقالاتی که در فضای اینترنت مننتشر نشده‌اند نیز مورد کنکاش قرار دهند. اما شرکت TurnItIn بزرگترین و گسترده ترین صفحه اینترنتی کشف تقلب در جهان به شمار می‌رود. این شرکت، در ازای گرفتن مبلغی جهت اشتراک، بانک اطلاعاتی بسیار وسیعی شامل 450 میلیارد از صفحات اینترنتی، 110 میلیون مقالات منتشر شده، 400 میلیون از مقالات دانش‌آموزان و دانشجویان را در بر دارد. از این نظر بزرگترین شرکت ارائه دهنده خدمات کشف تقلب در جهان به شمار می‌رود و امکانات زیادی را برای معلمان و اساتید فراهم می‌کند. این شرکت نه تنها متون را از جهت میزان یکسان بودن با سایر موارد می‌سنجد بلکه لینک متن اصلی را نیز برای بررسی بیشتر در اختیار استاد قرار می‌دهد به طوریکه استاد بتواند خود قضاوت کند که این قسمت از متن تا چه میزان با متن اصلی تطابق دارد و آیا تقلب رخ داده یا خیر. این ابزار جستجو، هرگز از اصطلاح تقلب استفاده نمی‌کند بلکه به جای آن پیغام می‌دهد که یک متن تا چند درصد با سایر منابع شبیه یا یکسان است. **** تقلب عمدی یا سهوی؟ یکی از داغ‌ترین بحث‌هایی که ذهن تمام معلمان و اساتید را در این زمینه به خود مشغول می‌دارد این است که تقلب تا چه میزان عمدی و با برنامه‌ریزی و تا چه میزان در نتیجه اشتباه یا آشنا نبودن با روش ارجاع‌دهی رخ داده است. واضح است که بسیاری از افرادی که درگیر تقلب و کپی‌بردای از کارهای دیگران می‌شوند خود نسبت به این قضیه آگاهی کامل ندارند. برخی از این دانشجویان، استفاده از متن دیگران را تقلب نمی‌دانند و صرفا آن را برای کامل کردن متن خود استفاده می‌کنند. روشن است که در این زمینه میزان اطلاع‌رسانی و آموزش در مورد مصادیق تقلب و سرقت علمی می‌تواند از میزان تقلب بکاهد. در تحقیقی که در چند محیط آموزشی انجام شده وقتی اساتید مصادیق تقلب را به دانشجویان آموزش می‌دادند میزان کشف آن در مقالات و تکالیف دانشجویان 30 تا 35% کاهش یافت. این آمار نشان می‌دهد که بسیاری از افرادی که دست به سرقت ادبی می‌زنند آشنا با فنون ارجاع‌نویسی و استناد نیستند و نیاز به آموزش دارند. **** مزایا و معایب استفاده از نرم افزارهای کشف تقلب استفاده از ابزارهای مکانیزه کشف تقلب طرفداران و مخالفان خود را دارد. بسیاری از موافقان آن بر این باورند که استفاده از این ابزارها به اساتید کمک می‌کند در وقت و انرژی خود برای مطالعه دقیق و جزء به جزء تکالیف و مقالات صرفه‌جویی کنند و احتمال خطای انسانی را در کشف تقلب به حداقل برسانند. هر چه باشد هیچ کسی نمی‌تواند ادعا کند که نسبت به تمام اطلاعات و مطالبی که در مورد یک مسئله منتشر شده احاطه کامل دارد و می‌تواند صد در صد موارد تقلب را کشف کند. اما بسیاری دیگر از کارشاسان نگران استفاده از ابزارهای مکانیکی کشف تقلب هستند. نگرانی‌های این فراد را می‌توان به این موراد خلاصه کرد: 1. قصاص قبل از جنایت: مخالفان استفاده از ابزارهای کشف تقلب نگران هستند که با گسترش استفاده از این ابزارها، دانشجویان به طور بالقوه، متقلب و ناصادق جلوه کنند یعنی قبل از اینکه بخواهند جرمی مرتکب شوند باید صداقت آنها مورد بررسی قرار گیرد به این ترتیب اصل برائت زیر سوال می‌رود و احساس ناخوشایندی در دانشجویان ایجاد شده و اعتماد بین اساتید و دانشجویان خدشه‌دار می‌شود. 2. دشواری قضاوت در مورد نیت: ممکن است بخش بزرگی از تقلب، ناشی از عدم آشنایی با اصول ارجاع‌نویسی علمی رخ داده باشد و فرد مرتکب، آگاه بر عمل خود نباشد در این صورت، قبل از اینکه آموزشی ببیند با برچسب متقلب روبه‌رو می‌شود. 3. اساتید در نقش کارآگاهان جنایی: اساتید، به جای دقت و صرف وقت برای مطالعه تکالیف و مقالات دانشجویان، و ایجاد ارتباط با ساختار ذهنی و خط سیر تفکر آنها، درگیر مراحل کشف جرم می‌شوند. **** عوامل زمینه‌ساز تقلب مسئله تقلب، تنها یک موضوع علمی نیست. ابعاد و عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارند که برای از بین بردن یا دست کم به حداقل رساندن آن باید این عوامل و ریشه‌ها را مورد بررسی قرار داد. - ناتوانی در مدیریت وقت: بسیاری از دانش‌آموزان، قادر به مدیریت صحیح وقت خود نیستند و اغلب تکالیف و امتحانات خود را تا روزهای آخر به تاخیر می‌اندازند. این مسئله سبب می‌شود که با نزدیک شدن مهلت نهایی تحویل تکالیف، دچار استرس و نگرانی شده و قادر به انتظام ذهنی نیستند و به تقلب روی می‌آورند. - ضعف در تکنیک‌های مطالعه: بسیاری از دانش‌آموزان، روش‌های مطالعه را به خوبی بلد نیستند. این افراد نمی‌توانند مطالعه موثر و مفیدی داشته باشند و اغلب قادر نیستند مطالب مهم و اصلی را از حواشی تمیز دهند، مفاهیم اصلی را درک نمی‌کنند، و قادر نیستند خود را برای امتحان و یا تکالیف خود آماده کنند. - عدم آگاهی و بیداری وجدان: برخی از دانشجویان، هنوز به درک کافی از اهمیت و نقش دانش و درک عمیق از مسائل نرسیده‌اند. نسبت به علم و دروس خود نگاهی سطحی دارند و ارزش، اهمیت و کاربرد دروس خود را در زندگی و کار خود درک نکرده‌اند. - بی‌اعتنایی به موارد تقلب: در صورتی که اساتید یا مدیران آموزشی نسبت به بروز مصادیق تقلب، بی‌اعتنا باشند، این مسئله به زودی تبدیل به رویه‌ای معمول در بین سایر دانشجویان نیز خواهد شد. هر دانشجو باید این را در ذهن خود حک کند که : "یک نمره صفر در کارنامه بهتر از محرومیت از تحصیل است". - ضعف در روش‌های تدریس و طرح درس: تقلب اغلب در دروسی رخ می‌دهد که طراحی مناسبی ندارند، و به صورت خشک و بی‌احساسی تدریس می‌شوند. ضعف در تکنیک‌های تدریس و طرح درس خسته‌کننده و غیر جذاب، شوق و انگیزه یادگیری را در دانشجویان از بین می‌برد و زمینه را برای تقلب فراهم می‌کند. *** راهکارها: - آموزش ارجاع‌دهی علمی: مهم‌ترین عاملی که می‌تواند میزان تقلب را به حد قابل توجهی کاهش دهد، آموزش روش صحیح ارجاع‌نویسی آکادمیک است. دانشجویان باید بیاموزند چگونه از نقل قول مستقیم و غیرمستقیم در مقالات و تکالیف خود استفاده کنند چگونه به منابع ارجاع بدهند و چگونه از منابع برای پروراندن مطلب خود استفاده کنند. آموزش، کلید کاهش تقلب است. - جریمه سنگین: باید عملکرد محکم و قاطعی در مقابل تقلب‌های عمدی صورت گیرد. این جریمه می‌تواند از نمره صفر در تکلیف خاص، تا محرومیت کامل از تحصیل و اخراج در صورت تکرار عمل، متغیر باشد. باید این پیام را منتقل کرد که صداقت آکادمیک، مهم‌ترین خصوصیت هر دانشجو در هر فضای آموزشی است و تقلب مصداق دزدی و سرقت به حساب می‌آید و با درج در پرونده و جریمه‌های سنگین روبه‌رو خواهد شد. - کمک به اساتید برای اصلاح روش‌های تدریس و طراحی دروس: این تنها دانشجویان نیستند که باید برای عدم تقلب آموزش ببینند، اساتید نیز باید برای طراحی دروس، تعیین اهداف آموزشی و راهبرد‌های تدریس موثر آموزش ببینند. ****** منابع: Barseghian, Tina. (2010). Detecting Plagiarism with Online Tools. MindShift Turner, Cory. (2014). Turnitin And The Debate Over Anti-Plagiarism Software. nprEd Watters, Audrey. (2011). How the Internet Affects Plagiarism. MindShift