توماس اودانل1، معلم مهدکودک، کلاسش را با نشان دادن تصویر یک لاک پشت2 شروع میکند و از دانشآموزان میپرسد چرا این لاکپشت ناراحت است؟ یکی از دانشآموزان میگوید "لاکپشت ناراحت است چون هیچ دوستی ندارد". معلم میپرسد، "وقتی آدمها ناراحت هستند، قیافهشان چطور میشود؟" و بچهها شروع میکنند ادای یک انسان ناراحت را در میآورند. معلم ادامه میدهد که این لاکپشت غمگین است چون تنهاست ولی در کلاس او یک اردک و یک سگ و یک جوجهتیغی نیز هستند و او باید بیاموزد که چطور با آنها دوست شود و بازی کند، به آنها کمک کند و وسایلش را با آنها شریک شود.
شخصیت این لاکپشت بخشی از یک برنامه آموزش اجتماعی و عاطفی کودکان با عنوان PATHS3 است که به کودکان آموزش میدهد چگونه احساسات و عواطف خود را شناسایی کرده و بیان کنند. مدرسه ابتدایی متیو هنسون4 یکی از 1500 مدرسه در سراسر کشور امریکا است که این برنامه را اجرا میکنند. هر هفته در دو نوبت کودکان در یک کلاس 15- 20 دقیقهای آموزشهایی را در زمینههایی از جمله کنترل احساسات خود و رفتار محترمانه با دیگران کسب میکنند. به خصوص برای کودکان پیشدبستانی و سالهای اول و دوم، این لاکپشت به عنوان راهنمای رفتاری نقش بازی میکند.
اودانل، میگوید آموزشهای این برنامه بسیار به شاگردان او کمک کرده است برای مثال آنها یاد گرفتهاند مانند شخصیت داستانی لاکپشت وقتی ناراحت هستند، لحظهای درنگ گنند، بازوهایشان را دور خودشان بپیچند و خود را دلداری بدهند و با صدای بلند مشکل و ناراحتی خود را به زبان بیاورند. برای مثال یک روز قبل از کلاس او صدای یکی از دانشآموزان را شنید که با صدای قاطع ولی بدون خشونت رو به دوستش کرد و گفت "وقتی به موهام دست میزنی ناراحت میشم" و دوستش بلافاصله گفت "متاسفم".
اودانل در جریان اجرای این برنامه به این باور رسیده است که یادگیری مهارتهای اجتماعی و عاطفی به کودکان کمک میکند در موقعیتهای ارتباط با دیگران بهتر عمل کنند نه تنها از حق خود دفاع کنند بلکه رابطهای توام با احترام و درک متقابل با دیگران برقرار کنند. به عقیده او این برنامه بالاخص برای کودکانی که از خانوادههای مشکلدار و متشنج میآیند، شاید اولین فرصتی باشد که میتوانند برای تمرین رفتارهای مناسب و درک احساسات خود بیابند.
کنت داج5، روانشناس در دانشگاه دوک در این باره معتقد است که وجود این برنامه و سایر برنامههای مشابه که روی آموزش مهارتهای عاطفی و اجتماعی تمرکز میکنند، کمک میکند ریشه بسیاری از مشکلات رفتاری نوجوانان و جوانان را در همان آغاز راه یعنی در دوران خردسالی برطرف کنیم. به باور او بخش بزرگی از مشکلات رفتاری و عاطفی جوانان، مربوط به نداشتن مهارتهای اجتماعی و عاطفی است که باید در سنین ابتدایی عمر فرامیگرفتند. داج معتقد است که قرار دادن چنین برنامههایی در مدارس به صورت عمومی کمک میکند کودکان ما با مهارتهای اجتماعی از همان آغاز مدرسه آشنا شوند و این مهارتها را در تمام طول سالهای تحصیل و سپس ورود به اجتماع با خود همراه داشته باشند.
داج و همکارانش در این زمینه یک تحقیق طولی انجام دادهاند از سال 1991، این محققین حدود 900 کودک را از بین کودکان 5 سالهای که وارد پیش دبستانی میشدند و به سبب پیشینه خانوادگی و اجتماعی بیشتر در معرض خطر ناهنجاریهای رفتاری در بزرگسالی بودند با مشاهده رفتار آنها و مصاحبه با والدین و معلمانشان انتخاب کردند. سپس به نیمی از این کودکان، همراه با آموزشهای معمول مدرسه، امکانات آموزشی مهارتهای اجتماعی را فراهم کردند این امکانات شامل کلاسهای آموزشی و وجود مشاور در طول دوره تحصیل از ابتدایی تا آخر دبیرستان بود.
بعد از گذشت 25 سال از آغاز این طرح، نتایج تحقیق حاکی از آن بود کودکانی که وارد این طرح آموزشی شده بودند، نه تنها در مدرسه عملکرد تحصیلی بهتری داتشند بلکه میزان دستگیر شدن، سوءمصرف مواد مخدر و سایر اختلالات روانی در آنها بسیار پائین بود. به عبارت دیگر نتایج این تحقیق طولی که 25 سال ادامه داشت، نشان داد آموزش مهارتهای عاطفی و اجتماعی، موفقیت تحصیلی و اجتماعی کودکان را در سنین بزرگسالی نیز تضمین میکند. نتایج این تحقیق در سپتامبر 2014 در مجله روانپزشکی امریکا6 چاپ شد. داج میگوید: این نتایج نشان میدهد که آموزش مهارتهای بیان عاطفی و اجتماعی نیز درست مانند الفبا و سواد خواندن و نوشتن، قابل آموزش است و کودکانی که از چنین آموزشهایی برخوردار میشوند به طور قابل ملاحظهای در تحصیل و زندگی خود موفقتر هستند.
امروزه در سراسر مدارس ایالات متحده امریکا چنین طرحهایی با مقیاسهای کوچک و بزرگ معرفی شده است اما آنچه سبب میشود هنوز بسیاری از مدارس به چنین طرحهایی مجوز نداده باشند این است که اجرای چنین طرحهایی بار مالی هنگفتی بر دوش مدارس میگذارد برای مثال اجرای برنامه PATHS برای هر کلاس درس 600 دلار به اضافه 100 دلار هزینههای جانبی در طول سال دارد که تامین این مخارج بر دوش مدارس سنگینی میکند. اما بسیاری از کارشناسان معتقدند که وجود چنین آموزشهایی هر چقدر هم که گرانقیمت و پر هزینه باشد، منافع بیشماری را نصیب هم مدارس و هم جامعه به طور کلی میکند بنابراین در یک حساب سر انگشتی، مزایای آن بر معایب و هزینههای آن میچربد. با این حال، نمیتوان از مدارس انتظار داشت که بتوانند علیرغم هزینههای سنگینی که در سایر جنبههای آموزشی متحمل میشوند، از پس تامین چنین برنامههایی نیز به تنهایی برآیند بنابراین در اینجا نقش دولت و حمایت دولتی از برگزاری چنین طرحهای آموزشی خود را نشان میدهد.
1. Tomas O’Donnell’
2. Twiggle Turtle
3. Promoting Alternative Thinking Strategies
4. Matthew Henson
5. Kenneth Dodge
6. American Journal of Psychiatry