همه ما با این عبارت آشنا هستیم که "احتیاج مادر اختراع است" معمولا این عبارت را زمانی به کار می‌بریم که قصد داریم توضیح دهیم چگونه نیاز بشر به بقا یا حفظ داشته‌هایش او را مجبور به کشف یا اختراع چیزهای مفید کرده است. اما در عین حال تاریخ انسانیت، پر است از ایده‌ها و اختراعات جالب توجهی که نه به خاطر احتیاج بلکه در اثر فکر آزاد و تخیل انسان‌ها به وجود آمده است.
استیون جانسون معتقد است که بسیاری از اختراعات مهم و تاریخ ساز در اثر بازی و تخیل آزاد به وجود آمده اند. کامپیوترهای امروز یکی از همین مثال‌ها هستند. بسیاری از مردم بر این باورند که اقتضائات نظامی در زمان جنگ سبب اختراع ابرماشین‌های محاسبه‌گر برای شکستن رمزهای مخابراتی دشمن شده است اما جانسون تاریخ اختراع کامپیوترها را بسیار دورتر می‌برد و معتقد است که نخستین ماشین‌های حسابگر با قابلیت برنامه‌ریزی مربوط به تولید موسیقی بود یعنی دستگاه‌هایی که برنامه‌ریزی می‌شدند تا در یک بازه زمانی محدود یک ردیف از نوت‌های موسیقی را بنوازند. این دستگاه‌ها قریب به 700 سال در بین اهالی موسیقی کاربرد داشتند و لزوما در نتیجه یک نیاز حیاتی اختراع نشده بودند.
هنوز هم وجود دستگاه‌های قابل برنامه‌ریزی موسیقی به تولیدات و اختراعات مهم و بزرگی برای تمدن انسانی انجامیده‌اند. جانسون معتقد است وجود اوقاتی برای تفکر آزاد و تخیل و بازی چه در محیط آموزشی و چه در محیط کار، فضایی را برای به جریان افتادن ایده‌ها و افکار نو به وجود می‌آورد که ممکن است سرچشمه اختراعات و کشفیات مهم و قابل توجهی برای جامعه بشری باشند.
گذشته از اینکه در عمل تا چه میزان داشتن اوقات آزاد، بتواند در سرنوشت جوامع بشری موثر باشد، در زندگی فردی هر انسانی، داشتن اوقاتی که بتواند فارغ از نظم و دیسیپلین آموزشی، به کند و کاو در طبیعت، جستجو در افکار و آراء خود و دیگران و همچنین رویاپردازی بپردازد می‌تواند ذهن را از فشار قواعد از پیش تعیین‌شده آزاد نماید و به او فرصت گشت و گذار آزاد دهد.
در مورد کودکان هر چه فرصت بیشتری برای بازی فراهم شود، به همان میزان خلاقیت آنها افزایش می‌یابد. هر کودکی حق دارد در طول برنامه روزانه خود، اوقاتی را برای بازی آزاد داشته باشد. این فرصت می‌تواند از طریق بازی آزاد با وسایل ساده فراهم شود. به‌طور کلی گفته می‌شود هر چه وسایل بازی ساده‌تر باشند، قوه خلاقیت و تفکر کودکان شکفته‌تر می‌گردد. کودکان از طریق بازی آزاد با وسایلی که خود می‌توانند با تخیل خود به هر شکل ممکن از آن استفاده کنند و همچنین از بازی با کودکان دیگر بسیار بیشتر و عمیق‌تر از زمانی می‌آموزند که وقتشان را صرف یک برنامه با قاعده و قوانین مشخص و غیرقابل انعطاف بگذرانند.
از همین روست که بسیاری از محققان علوم تربیتی کودکان بر این نکته صحه می‌گذارند که اشباع کردن اوقات فراغت کودکان با انواع کلاس‌های فوق‌برنامه درسی، ورزشی یا هنری، نه تنها موجب خستگی ذهن و بدن کودکان می‌شود بلکه در دراز مدت سبب افت میزان خلاقیت آنها شده و حتی موجب دلزگی می‌شود. بنابراین شاید اگر از این مقال یک توصیه بیرون بکشیم همانا اختصاص زمان بیشتر برای بازی آزاد کودکان است فارغ از هر قاعده و نظم و برنامه از پیش تعیین‌شده.
منبع:
Mindshift